Wzorem lat poprzednich również w tym roku z okazji Dni Rodziny przygotowany został artykuł poświęcony relacjom rodzinnym. Autorką materiału jest pani Katarzyna Małkiewicz, psycholog – psychoterapeutka, pracująca z rodzinami. Zachęcamy do zapoznania się z jego treścią.
Katarzyna Małkiewicz
Praca z genogramem w terapii rodzin
Rodzina jest środowiskiem najważniejszym dla kształtowania się naszej osobowości, zachowań w stosunku do innych, stylu reakcji emocjonalnych. Możemy powiedzieć, że dla małego dziecka „tu wszystko się zaczyna”. Dziecko uczy się przede wszystkim przez mechanizm naśladownictwa i naśladuje zachowania ważnych dla siebie osób w rodzinie, najczęściej jest to matka, ojciec, rodzeństwo, dziadkowie, przejmuje wzorce od swoich przodków. Zadaniem rodziców i dorosłych jest więc przekazywać dobre wzorce. Wierzę głęboko, że większość rodziców ma dużą motywację, aby nie powtarzać błędów swoich rodziców, dziadków we własnym życiu rodzinnym. Lecz niestety zdarza się często tak, że powielamy schematy rodzinne, wzorce związane z funkcjonowaniem czy strukturą rodziny, wzory relacji. To, co wpływa na kształt naszej rodziny zależny jest od oczywiście od nas samych tj. od naszego charakteru, motywacji, świadomości psychicznej, ale również od czynników zewnętrznych i losowych.
W terapii rodzin jedną z metod pracy jest genogram. Genogram często daje nam odpowiedź na pytanie – czy to co się aktualnie dzieje w naszej rodzinie związane jest z przekazami czy delegacjami rodzinnymi funkcjonującymi w przeszłości. W niektórych przypadkach problem, z którym zgłasza się rodzina jest niewytłumaczalny, niejasny. Czasami mamy świadomość własnych problemów, próbujemy go sami rozwiązać i nie udaje się nam, czujemy jakąś moc, na którą nie mamy wpływu. Tworzenie genogramu pozwala odpowiedzieć na pytanie dlaczego pojawił się bardzo trudny problem, np. próba samobójcza dziecka w rodzinie funkcjonującej prawidłowo, kolejny rozwód w rodzinie, problemy z uzależnieniami, problemy z prawem. Genogram daje uczestnikom terapii bardzo dużo informacji, będących jednocześnie odpowiedziami na pytania związane z jego rodziną. Przystępując do tworzenia genogramu zbieramy informacje na temat poszczególnych osób, ich funkcjonowania emocjonalnego i społecznego, ważnych wydarzeń i problemów, mitów czy przesądów.
Przy interpretacji genogramu bierzemy pod uwagę strukturę rodziny tj. rodziny pełne, rozwody i separacje, miejsce wśród rodzeństwa, itd. Są rodziny, gdzie rozwody są niedopuszczalne i mimo silnych konfliktów małżeńskich nie ma przyzwolenia na rozwód.
Fazy przechodzenia cyklu życia, tj. od momentu narodzin dzieci, poprzez dorastanie, dojrzewanie, rodzinę z dzieckiem, mówią nam o funkcjonowaniu rodziny w obliczu istotnych zmian. Są rodziny, gdzie dzieci bardzo szybko się usamodzielniają i widać to w poszczególnych gałęziach rodzin lub odwrotnie dorosłe dzieci swoich rodziców nie wyprowadzają się z domu i nie zakładają własnych rodzin. Ma to oczywiście swoje konsekwencje dla funkcjonowania psychicznego poszczególnych jednostek.
Modele funkcjonowania rodziny dają nam informację o stylach funkcjonowania rodziny, sposobach rozwiązywania problemów takich jak sytuacje samobójstwa, zachowania w sytuacjach stresu, nieformalne związki, porażki życiowe i sukcesy, wzorce funkcjonowania w różnych dziedzinach życiowych np. w karierze zawodowej, aktywności seksualnej.
Innym ważnym aspektem omawianych w pracy genogramowej są modele relacji. Modele relacji dotyczą silnych związków pomiędzy poszczególnymi osobami w rodzinie, np. diada: matka – syn, ojciec – córka, trójkąty między rodzicami a dziećmi, rodzicami a teściami. Przykładem trójkąta, który zawsze powstaje jest sytuacja rozwodu i powtórnego małżeństwa, gdzie dzieci z obydwu rodzin są wliczone do trójkąta.
Ważnym aspektem w genogramie są mity rodzinne, przekazy i opowieści. Opowieści rodzinne mają bardzo dużą moc, nie ważne jest czy są prawdziwe czy też nie.
Związki i role w rodzinie mówią o charakterystyce relacji między osobami i rolami jakie każda osoba ma rodzinie. Szukamy wtedy osób wyróżniających się określonymi cechami i predyspozycjami np. osoby, które odniosły sukces, porażkę, osoby opiekuńcze, agresywne, słabe, silne, „wariaci” itd. Istotne jest, że określenia używane przez członków rodzin są mocno zapamiętywane i decydują często o zachowaniu danej osoby. Osoba uważana przez rodzinę jako chora psychicznie faktycznie pozostaje w danej roli i choruje, spełniając nieświadome oczekiwania osób z rodziny. Istotnym zadaniem w terapii rodzin jest pokazywać te wzmocnienia, szczególnie, gdy dotyczą one dziecka. Przykładem może być moment narodzin, gdzie rodzina może przypisywać niemowlęciu podobieństwo do jakiejś osoby w rodzinie – „właściwości” dziecka decydują jaką delegację dziecko dostanie. Może być porównywane do dziadka, który był władczym i zaradnym człowiekiem, ale przy tym mocno nadużywającym alkoholu. Innym przykładem może być znaczenie płci dziecka. Są rodziny, gdzie w jednych preferowane są dziewczynki, w innych chłopcy. Dlaczego tak się dzieje? Taką odpowiedź może dać nam genogram, gdzie opis funkcjonowania kobiet i mężczyzn jest różny, np. mężczyźni w rodzinie B. byli silni i pracowici, a kobiety były chorowite, odsunięte od ważnych spraw, niezaangażowane w problemy życiowe. W takiej rodzinie narodziny dziewczynki nie wywołują euforii.
Istotne zmiany w życiu sytuacje stresowe i traumy mogą odcisnąć silne piętno na poszczególnych członkach rodzin. Do takich wydarzeń zdecydowanie należą momenty śmierci, zwłaszcza nagłych, nieszczęśliwych wypadków, gdzie umierają dzieci i młode osoby. Śmierć w wyniku takich okoliczności odbija się nie tylko na najbliższych tej osoby, ale również oddziałuje na dalszą rodzinę.